Ταυτόχρονα γύρω στο 11000 εντοπίζεται οψιανός μεταφερμένος από τη Μήλο και επιπρόσθετα στη θέση Αγιος Παύλος της Γαύδου λειτουργεί ένα είδος πρώιμου «εργαστηρίου» παραγωγής εργαλείων, με ό,τι μπορεί να σημαίνει η έννοια εργαστήριο αυτή την περίοδο. Τα κλιματολογικά και περιβαλλοντικά δεδομένα την περίοδο αυτή στη Γαύδο και στην ευρύτερη περιοχή είναι εντελώς διαφορετικά από τα σημερινά.
Τα ευρήματα
Η εν λόγω ανακάλυψη πραγματοποιήθηκε από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης σε συνεργασία με την ΚΕ' Εφορεία Χανίων, με επικεφαλής την καθηγήτρια Αρχαιολογίας του προαναφερόμενου Τμήματος, Κατερίνα Κόπακα. Τα ευρήματα επιβεβαίωσε επιστημονικά ο αρχαιολόγος της ΚΕ' Εφορείας Χανίων, Χ. Ματζάνας, ειδικευμένος στην Παλαιολιθική περίοδο, και παρουσιάστηκαν στο Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο που πραγματοποιήθηκε το 2006 και στο εξής ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο και πτυχές επιστημονικού ενδιαφέροντος για την Παλαιολιθική περίοδο στην Κρήτη.
Η κ. Κόπακα τονίζει στην «Ε»: «Τα ευρήματα παραπέμπουν σε πρώιμους παλαιολιθικούς έως και μεσολιθικούς ορίζοντες και προέρχονται από πολλούς υπαίθριους χώρους. Για την αναγνώρισή τους χρησιμοποιήθηκε η μακροσκοπική εξέταση (μορφολογία/τυπολογία, τεχνολογία, μετρολογία, υλικό υπόβαθρο, κατάσταση επιφάνειας), σε γεωαρχαιολογικές παραμέτρους (συνήθης συνάφεια με ζώνες ερυθρογής, πρώτη ύλη από εντοπισμένες τοπικές πηγές)».
Για τα ευρήματα καθ' αυτά, τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν καθώς και τις περιόδους που καλύπτουν η κ. Κόπακα τόνισε: «Οι λιθοτεχνίες της Κάτω Παλαιολιθικής περιόδου στη Γαύδο, αν και φαίνονται κατ' αρχάς ως παράδοξο, εδράζονται στα τέχνεργα που βρέθηκαν με τα τυπολογικά χαρακτηριστικά που έχουν οι χειροπελέκεις.
Συγκεκριμένα, ο υπο-καρδιόσχημος χειροπέλεκυς από τοπικό ραδόχρωμο ασβεστόλιθο, που βρέθηκε στην παραλία του Σαρακήνικου, διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα εργαλείου των εξελιγμένων Αχελαίων λιθοτεχνιών. Η χρονολόγησή του μπορεί να γίνει προς το τέλος της ύστερης Κατώτερης Παλαιολιθικής περιόδου από το 200000-120000, χωρίς να αποκλείεται όμως μια πολύ πρωιμότερη χρονολόγησή του έως και 700.000 χρόνια πριν.
Η χρήση του ασβεστόλιθου σχετίζεται σε αντίστοιχες λιθοτεχνίες της βόρειας αφρικανικής ακτής, ενώ το σχήμα του εργαλείου παραπέμπει σε -σύγχρονες των αφρικανικών- ελλαδικές και ευρωπαϊκές λιθοτεχνίες. Σχετικές μελέτες και παρατηρήσεις έχει πραγματοποιήσει ο Χ. Ματζάνας. Η αλλοιωμένη αρχική κατάσταση του εν λόγω αντικειμένου συμβαδίζει με την πρώιμη χρονολόγησή του.
Νεότερες παρεμβάσεις που έχουν γίνει στο ίδιο εργαλείο, ανανεώνοντας τις κόψεις του πλευρικού ξυστήρα, καθώς και εντοπισμένες φθορές του από μεταγενέστερη χρήση, δίνουν στο εργαλείο τον χαρακτήρα "παλιμψήστου".
Εντοπίστηκε ένας ακέραιος χειροπέλεκυς-κοπέας με μερική απολάξευση της ίδιας όψης σε κροκάλα πλουτώνιου, ενδεχόμενα γρανοδιορίτη, κοντά στη θέση Κοπανέλο. Επίσης βρέθηκε μεγάλος δισκοειδής πυρήνας με κεντροφερείς αποσπάσεις κυρίως στη μια όψη, που έχει διαμορφωθεί από κατάτμηση κροκάλας αδρόκοκκου ψαμμίτη».
Η καθηγήτρια, αναφερόμενη στον Αγιο Παύλο και τη σημασία του, δηλώνει: «Τα μεγαλύτερα σύνολα των πρωιμότερων φάσεων της Παλαιολιθικής προέρχονται από τον Αγιο Παύλο, που είχε μάλλον κυρίως εργαστηριακό χαρακτήρα πρωτογενούς κατεργασίας της πρώτης ύλης. Τα εν λόγω τέχνεργα με βάση την τυπολογία του υλικού κατασκευής και της κατάστασης της επιφάνειάς τους κατατάσσονται σε πέντε ομάδες που φαίνεται να αντιστοιχούν σε διακριτές χρονολογικές περιόδους και συγκροτούν μια προκαταρκτική περιοδολόγηση των εργαλειοτεχνειών της Γαύδου.
Στα τέχνεργα της δεύτερης ομάδας κατατάσσονται αντικείμενα που βρέθηκαν μεμονωμένα στον Κάβο, στα Σιόπατα-Μπολέτες και στα Βατσιανά-Ελληνικά. Εδώ υπερισχύουν ποσοτικά τα προϊόντα κατάτμησης, υπάρχουν όμως και ορισμένα διαμορφωμένα εργαλεία πρώιμης τυπολογίας, λιάνιστρα και κάποια οδοντωτά. Οσον αφορά τη Μέση Παλαιολιθική περίοδο διαφαίνεται πως στη Γαύδο υπάρχουν οι περισσότερες ενδείξεις θέσεων και εργαλείων.
Η λιθοτεχνία
Στα χαρακτηριστικά τέχνεργα της τρίτης ομάδας του Αγίου Παύλου κατά την Πρώιμη Μέση Παλαιολιθική περίοδο (120000-75000), που έχουν κιτρινόλευκη πατίνα -βρέθηκαν κυρίως στα Βατσιανά και στον Κάβο- περιλαμβάνονται ξυστήρες, οδοντωτά, αποκρούσματα Λεβαλλουά κ.λπ.
Η λιθοτεχνία αυτή μπορεί να τοποθετηθεί στην Πρωτο-Μουστέρια και να εγγραφεί σε μια πρώιμη έκφανση του τυπικού Μουστέριου του ευρύτερου ελλαδικού χώρου».
Η ίδια καθηγήτρια βεβαιώνει ότι στη Γαύδο υπάρχουν τέχνεργα της Υστερης Μέσης έως και την Πρώιμη Ανω Παλαιολιθική περίοδο, με χαρακτηριστικότερο εύρημα ένα «σύνθετο εργαλείο-πλευρικό ξυστήρα και οπέα από τον Αγιο Παύλο». Από την ίδια τοποθεσία προέρχονται τέχνεργα που έχουν δημιουργηθεί με τη χρήση χαλαζία. Πλήρως καλύπτεται και όλη η Ανω Παλαιολιθική περίοδος με ευρήματα λιγότερα, με σημαντικότερα τις αιχμές με στομωμένη ράχη. Τέλος, το χαρακτηριστικότερο στοιχείο της Τελικής Παλαιολιθικής περιόδου-Μεσολιθικής είναι η εισαγωγή του οψιανού από τη Μήλο γύρω στην ενδέκατη χιλιετία.
Έντυπη Έκδοση
Ελευθεροτυπία, Τετάρτη 12 Μαΐου 2010
ΠΗΓΗ