«Η Κρήτη ανήκει σε εκείνες τις περιφέρειες οι οποίες διαθέτουν τα χαρακτηριστικά και τις δυνατότητες να αποτελέσουν πρότυπα ανάπτυξης της χώρας την επόμενη δεκαετία. Η στρατηγική γεωγραφική της θέση, το μοναδικό φυσικό περιβάλλον της, η πλούσια πολιτιστική της κληρονομιά και το ιδιαίτερο ανθρώπινο στοιχείο της αποτελούν μοναδικά πλεονεκτήματα τα οποία δύσκολα βρίσκει κανείς συγκεντρωμένα σε έναν τόπο όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά συνολικά στη Μεσόγειο.
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι τα τελευταία χρόνια η Κρήτη κατόρθωσε να κεφαλαιοποιήσει ένα μέρος των δυνατοτήτων της και, με «ναυαρχίδες» της τον τουρισμό και την γεωργία, έφτασε να είναι η δεύτερη περιφέρεια με το υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Παρόλα αυτά όμως δεν μπορεί να μείνει αλώβητη από τις συνέπειες της κρίσης οι οποίες ήδη επηρεάζουν την τοπική οικονομία και κοινωνία, με πρωτόγνωρη για τα δεδομένα του νησιού ύφεση και εξαιρετικά υψηλή ανεργία. Για να αναστραφεί αυτή η κατάσταση, χρειάζεται από τη μία να εμπλουτιστεί το παραγωγικό μοντέλο της Κρήτης και από την άλλη να αξιοποιηθούν ακόμα περισσότερο τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που αναμφίβολα διαθέτει. Τίποτα όμως από τα δύο δεν μπορεί να γίνει αν, πριν από όλα, δεν ξεπεράσουμε αναχρονιστικές προκαταλήψεις που μας κρατούν πίσω και εάν δεν αποδεχθούμε ότι σε μία εποχή που όλα αλλάζουν, πρέπει να αλλάξουμε και εμείς.
Πρώτη προϋπόθεση είναι η ανάπτυξη βασικών υποδομών στις οποίες η Κρήτη υστερεί. Είναι αδύνατον να μιλάμε σοβαρά για ανάπτυξη την ώρα που ο ΒΟΑΚ, η κεντρική οδική αρτηρία που θα συνδέει την μία άκρη του νησιού με την άλλη, ουσιαστικά καρκινοβατεί. Το έργο πρέπει να προχωρήσει και να ολοκληρωθεί. Αν θέλουμε όμως να είμαστε ρεαλιστές πρέπει να πούμε ευθαρσώς ότι η τραγική δημοσιονομική συγκυρία δεν επιτρέπει να γίνει από το Δημόσιο. Μόνη λύση είναι η σύμπραξη με τον ιδιωτικό τομέα με σύμβαση παραχώρησης, κατά το μοντέλο που ακολουθήθηκε στους μεγάλους οδικούς άξονες της ηπειρωτικής Ελλάδας. Το ίδιο ισχύει και για τα λιμάνια, τα αεροδρόμια κι άλλες υποδομές του νησιού που χρειάζονται εγχώριες ή ξένες επενδύσεις προκειμένου να ανταποκριθούν στις σύγχρονες απαιτήσεις και να λειτουργήσουν πραγματικά προς όφελος του τουρισμού και του εμπορίου. Το νέο αεροδρόμιο Καστελίου στο Ηράκλειο είναι ανάγκη να προχωρήσει ώστε να καταστεί ο κεντρικός κόμβος του νησιού. Από κει και πέρα και άλλα αεροδρόμια χρειάζονται επενδύσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η πρόσφατη επένδυση της Ryannair στο αεροδρόμιο των Χανίων που το καθιστά αυτόματα εξαιρετικά ανταγωνιστικό και συνδέει τα Χανιά απευθείας με ξένες αγορές ενώ εξίσου σημαντικό είναι και το αεροδρόμιο της Σητείας το οποίο έχει πολλές δυνατότητες οι οποίες έχουν ήδη αρχίσει να αξιοποιούνται.
Δεύτερη προϋπόθεση για την ανάπτυξη της Κρήτης είναι η ποιοτική στροφή του τουριστικού της προϊόντος. Κι εδώ πρέπει επίσης να είμαστε ειλικρινείς, ότι το μέχρι σήμερα ακολουθούμενο μοντέλο «ήλιος - θάλασσα» έχει πλέον εξαντλήσει τις δυνατότητές του. Αρκετοί ανταγωνιστές μας ήδη το έχουν προσπεράσει γι' αυτό χρειάζεται, ανάμεσα σε άλλα, να επενδύσουμε σε νέες τουριστικές υπηρεσίες όπως η παραθεριστική κατοικία, τα σύνθετα τουριστικά καταλύματα, ο θαλάσσιος τουρισμός (καταδυτικός, ιστιοπλοΐα κ.λπ.) κ.λπ. αλλά και να δώσουμε περισσότερο βάρος σε παράλληλες δραστηριότητες προστιθέμενης αξίας όπως η τοπική γαστρονομία, ο περιπατητικός, ο πολιτιστικός, ο θρησκευτικός τουρισμός και άλλες. Ειδικά η δεύτερη κατοικία για ευρωπαίους συνταξιούχους πιστεύουμε ότι είναι ιδανική ευκαιρία για ένα νησί που και τις υποδομές διαθέτει αλλά και το κατάλληλο κλίμα προκειμένου να καταστεί ιδανικός προορισμός και για τέτοια δραστηριότητα.
Τρίτη εξίσου βασική προϋπόθεση είναι η εξωστρέφεια της αγροτικής παραγωγής. Κι εδώ αν θέλουμε να είμαστε ρεαλιστές πρέπει να πούμε καθαρά ότι η επιδοτούμενη γεωργία φτάνει στο τέλος της και την θέση της παίρνει η γεωργία της αγοράς. Η αγροτική παραγωγή δεν μπορεί πλέον να λειτουργεί μεμονωμένα αλλά είναι ανάγκη να συνδυαστεί σταδιακά με ένα άλλο στρατηγικό πλεονέκτημα που δεν είναι άλλο από την κρητική - μεσογειακή διατροφή. Είναι, κατά συνέπεια, ανάγκη να αναβαθμιστούν ποιοτικά τα κρητικά αγροτικά προϊόντα - τόσο στην παραγωγή όσο και στην τυποποίησή τους - αλλά και να ξεκινήσουν γρήγορα νέες καινοτόμες καλλιέργειες προστιθέμενης αξίας. Κανένας δεν μπορεί να αποδέχεται, για παράδειγμα, το κρητικό λάδι να πωλείται ως «ιταλικό» στην τριπλάσια τιμή από αυτήν που παίρνει ο παραγωγός. Θα ήταν επίσης εξαιρετικά τονωτικό για την τοπική αγροτική οικονομία η καλλιέργεια φυτών όπως η σπιρουλίνα ή η αλόη που έχουν μεγάλη ζήτηση και ανάλογη εμπορική αξία στις διεθνείς αγορές.
Επιλέξαμε να αναφερθούμε σε τρεις μόνο κλάδους που είναι συμβατοί με το προφίλ της Κρήτης και συνδέονται άρρηκτα με την ανάπτυξη της κρητικής και συνολικά της εθνικής μας οικονομίας. Δεν παραγνωρίζουμε ότι ανάλογες δυνατότητες υπάρχουν και σε άλλους κλάδους που τα επόμενα χρόνια, εφόσον αναπτυχθούν, ενδεχομένως να αλλάξουν ριζικά το παραγωγικό προφίλ του νησιού μας. Κάποιοι από αυτούς σήμερα είτε βρίσκονται ακόμα υπό συζήτηση είτε ο διάλογος δεν έχει ακόμα ανοίξει. Η εκμετάλλευση των δυνητικών κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στα νότια της Κρήτης, η ανάπτυξη ενός μικρής κλίμακας και συμπληρωματικού διαμετακομιστικού κέντρου θαλάσσιου εμπορίου, η ανάδειξη της καινοτόμας δραστηριότητας πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων (όπως το ΙΤΕ, το Πολυτεχνείο Κρήτης κ.λπ.) είναι τομείς που εφόσον δοθεί η δέουσα σημασία μπορούν να μετατοπίσουν ριζικά την οικονομία της Κρήτης από τοπικό σε ευρωπαϊκό βεληνεκές. Πάντως, όποια και αν είναι η αναπτυξιακή κατεύθυνση, οφείλει να είναι συμβατή με την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς που αποτελούν από μόνα τους πλεονεκτήματα της Κρήτης και δεν έχουμε την πολυτέλεια να τα αλλοιώσουμε. Η διείσδυση των ΑΠΕ, για παράδειγμα, είναι σαφώς επιθυμητή οφείλει όμως να είναι ήπια και τέτοιας έκτασης ώστε να καλύπτει βασικές ενεργειακές ανάγκες του νησιού και όχι τέτοιας έντασης και έκτασης που να αλλοιώνουν τη φυσιογνωμία του.
Ειδικά η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος της Κρήτης οφείλει να είναι κεντρική προτεραιότητα οποιασδήποτε αναπτυξιακής διαδικασίας. Η απαράμιλλη φύση με την οποία είναι προικισμένο το νησί μας, είναι ευκαιρία και πλεονέκτημα που δεν μπορούμε να αφήσουμε αναξιοποίητα γι΄αυτό οφείλουμε να την διατηρήσουμε ως κόρη οφθαλμού. Η ορθολογική διαχείριση των απορριμμάτων και η αποτελεσματική προστασία των υδάτινων πόρων είναι, κατά την γνώμη μας, οι βασικότερες προκλήσεις για το περιβαλλοντικό μέλλον της Κρήτης. Η ολοκλήρωση εγκαταστάσεων ολοκληρωμένης διαχείρισης τόσο αστικών αποβλήτων όσο και υγρών λυμάτων, εκτός από τις προφανείς ωφέλειες για το φυσικό περιβάλλον και την ποιότητα ζωής αποτελούν από μόνες τους αναπτυξιακές ευκαιρίες για το νησί. Η δε διατήρηση ενός ικανοποιητικού επιπέδου ποσότητας και ποιότητας των υδάτων, είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία κάθε αναπτυξιακού σχεδιασμού, είτε αφορά την γεωργία είτε τον τουρισμό. Προσπάθειες έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια και στους δύο αυτούς τομείς, είμαστε όμως ακόμα στη μέση του δρόμου κι όχι στο τέλος του.
Εμείς πιστεύουμε, όπως και κάθε Κρητικός, ότι όλα τα παραπάνω αποτελούν απτό όραμα και στόχο για μια υγιή και εξωστρεφή ανάπτυξη του τόπου μας τα επόμενα χρόνια. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, απαιτείται προσαρμογή στην νέα πραγματικότητα που πρέπει όμως να είναι γρήγορη και στοχευμένη. Η ανάπτυξη που όλοι θέλουμε ελάχιστα στηρίζεται στις συγκυρίες και κυρίως εξαρτάται από καλά σχεδιασμένες και υλοποιήσιμες πολιτικές με ανοικτό μυαλό, με το βλέμμα στις απαιτήσεις των καιρών και στα παραδείγματα άλλων χωρών. Αυτό όμως που κυρίως οφείλουμε να κατανοήσουμε όλοι, ειδικά εμείς οι πολιτικοί, είναι ότι τίποτα δεν πάει με τον αυτόματο πιλότο. Κι αν εμείς οι ίδιοι δεν αλλάξουμε και δεν πάρουμε συγκεκριμένες πρωτοβουλίες, τότε οι εξελίξεις θα μας προσπεράσουν και οι ευκαιρίες θα μείνουν αναξιοποίητες.»
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι τα τελευταία χρόνια η Κρήτη κατόρθωσε να κεφαλαιοποιήσει ένα μέρος των δυνατοτήτων της και, με «ναυαρχίδες» της τον τουρισμό και την γεωργία, έφτασε να είναι η δεύτερη περιφέρεια με το υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Παρόλα αυτά όμως δεν μπορεί να μείνει αλώβητη από τις συνέπειες της κρίσης οι οποίες ήδη επηρεάζουν την τοπική οικονομία και κοινωνία, με πρωτόγνωρη για τα δεδομένα του νησιού ύφεση και εξαιρετικά υψηλή ανεργία. Για να αναστραφεί αυτή η κατάσταση, χρειάζεται από τη μία να εμπλουτιστεί το παραγωγικό μοντέλο της Κρήτης και από την άλλη να αξιοποιηθούν ακόμα περισσότερο τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που αναμφίβολα διαθέτει. Τίποτα όμως από τα δύο δεν μπορεί να γίνει αν, πριν από όλα, δεν ξεπεράσουμε αναχρονιστικές προκαταλήψεις που μας κρατούν πίσω και εάν δεν αποδεχθούμε ότι σε μία εποχή που όλα αλλάζουν, πρέπει να αλλάξουμε και εμείς.
Πρώτη προϋπόθεση είναι η ανάπτυξη βασικών υποδομών στις οποίες η Κρήτη υστερεί. Είναι αδύνατον να μιλάμε σοβαρά για ανάπτυξη την ώρα που ο ΒΟΑΚ, η κεντρική οδική αρτηρία που θα συνδέει την μία άκρη του νησιού με την άλλη, ουσιαστικά καρκινοβατεί. Το έργο πρέπει να προχωρήσει και να ολοκληρωθεί. Αν θέλουμε όμως να είμαστε ρεαλιστές πρέπει να πούμε ευθαρσώς ότι η τραγική δημοσιονομική συγκυρία δεν επιτρέπει να γίνει από το Δημόσιο. Μόνη λύση είναι η σύμπραξη με τον ιδιωτικό τομέα με σύμβαση παραχώρησης, κατά το μοντέλο που ακολουθήθηκε στους μεγάλους οδικούς άξονες της ηπειρωτικής Ελλάδας. Το ίδιο ισχύει και για τα λιμάνια, τα αεροδρόμια κι άλλες υποδομές του νησιού που χρειάζονται εγχώριες ή ξένες επενδύσεις προκειμένου να ανταποκριθούν στις σύγχρονες απαιτήσεις και να λειτουργήσουν πραγματικά προς όφελος του τουρισμού και του εμπορίου. Το νέο αεροδρόμιο Καστελίου στο Ηράκλειο είναι ανάγκη να προχωρήσει ώστε να καταστεί ο κεντρικός κόμβος του νησιού. Από κει και πέρα και άλλα αεροδρόμια χρειάζονται επενδύσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η πρόσφατη επένδυση της Ryannair στο αεροδρόμιο των Χανίων που το καθιστά αυτόματα εξαιρετικά ανταγωνιστικό και συνδέει τα Χανιά απευθείας με ξένες αγορές ενώ εξίσου σημαντικό είναι και το αεροδρόμιο της Σητείας το οποίο έχει πολλές δυνατότητες οι οποίες έχουν ήδη αρχίσει να αξιοποιούνται.
Δεύτερη προϋπόθεση για την ανάπτυξη της Κρήτης είναι η ποιοτική στροφή του τουριστικού της προϊόντος. Κι εδώ πρέπει επίσης να είμαστε ειλικρινείς, ότι το μέχρι σήμερα ακολουθούμενο μοντέλο «ήλιος - θάλασσα» έχει πλέον εξαντλήσει τις δυνατότητές του. Αρκετοί ανταγωνιστές μας ήδη το έχουν προσπεράσει γι' αυτό χρειάζεται, ανάμεσα σε άλλα, να επενδύσουμε σε νέες τουριστικές υπηρεσίες όπως η παραθεριστική κατοικία, τα σύνθετα τουριστικά καταλύματα, ο θαλάσσιος τουρισμός (καταδυτικός, ιστιοπλοΐα κ.λπ.) κ.λπ. αλλά και να δώσουμε περισσότερο βάρος σε παράλληλες δραστηριότητες προστιθέμενης αξίας όπως η τοπική γαστρονομία, ο περιπατητικός, ο πολιτιστικός, ο θρησκευτικός τουρισμός και άλλες. Ειδικά η δεύτερη κατοικία για ευρωπαίους συνταξιούχους πιστεύουμε ότι είναι ιδανική ευκαιρία για ένα νησί που και τις υποδομές διαθέτει αλλά και το κατάλληλο κλίμα προκειμένου να καταστεί ιδανικός προορισμός και για τέτοια δραστηριότητα.
Τρίτη εξίσου βασική προϋπόθεση είναι η εξωστρέφεια της αγροτικής παραγωγής. Κι εδώ αν θέλουμε να είμαστε ρεαλιστές πρέπει να πούμε καθαρά ότι η επιδοτούμενη γεωργία φτάνει στο τέλος της και την θέση της παίρνει η γεωργία της αγοράς. Η αγροτική παραγωγή δεν μπορεί πλέον να λειτουργεί μεμονωμένα αλλά είναι ανάγκη να συνδυαστεί σταδιακά με ένα άλλο στρατηγικό πλεονέκτημα που δεν είναι άλλο από την κρητική - μεσογειακή διατροφή. Είναι, κατά συνέπεια, ανάγκη να αναβαθμιστούν ποιοτικά τα κρητικά αγροτικά προϊόντα - τόσο στην παραγωγή όσο και στην τυποποίησή τους - αλλά και να ξεκινήσουν γρήγορα νέες καινοτόμες καλλιέργειες προστιθέμενης αξίας. Κανένας δεν μπορεί να αποδέχεται, για παράδειγμα, το κρητικό λάδι να πωλείται ως «ιταλικό» στην τριπλάσια τιμή από αυτήν που παίρνει ο παραγωγός. Θα ήταν επίσης εξαιρετικά τονωτικό για την τοπική αγροτική οικονομία η καλλιέργεια φυτών όπως η σπιρουλίνα ή η αλόη που έχουν μεγάλη ζήτηση και ανάλογη εμπορική αξία στις διεθνείς αγορές.
Επιλέξαμε να αναφερθούμε σε τρεις μόνο κλάδους που είναι συμβατοί με το προφίλ της Κρήτης και συνδέονται άρρηκτα με την ανάπτυξη της κρητικής και συνολικά της εθνικής μας οικονομίας. Δεν παραγνωρίζουμε ότι ανάλογες δυνατότητες υπάρχουν και σε άλλους κλάδους που τα επόμενα χρόνια, εφόσον αναπτυχθούν, ενδεχομένως να αλλάξουν ριζικά το παραγωγικό προφίλ του νησιού μας. Κάποιοι από αυτούς σήμερα είτε βρίσκονται ακόμα υπό συζήτηση είτε ο διάλογος δεν έχει ακόμα ανοίξει. Η εκμετάλλευση των δυνητικών κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στα νότια της Κρήτης, η ανάπτυξη ενός μικρής κλίμακας και συμπληρωματικού διαμετακομιστικού κέντρου θαλάσσιου εμπορίου, η ανάδειξη της καινοτόμας δραστηριότητας πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων (όπως το ΙΤΕ, το Πολυτεχνείο Κρήτης κ.λπ.) είναι τομείς που εφόσον δοθεί η δέουσα σημασία μπορούν να μετατοπίσουν ριζικά την οικονομία της Κρήτης από τοπικό σε ευρωπαϊκό βεληνεκές. Πάντως, όποια και αν είναι η αναπτυξιακή κατεύθυνση, οφείλει να είναι συμβατή με την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς που αποτελούν από μόνα τους πλεονεκτήματα της Κρήτης και δεν έχουμε την πολυτέλεια να τα αλλοιώσουμε. Η διείσδυση των ΑΠΕ, για παράδειγμα, είναι σαφώς επιθυμητή οφείλει όμως να είναι ήπια και τέτοιας έκτασης ώστε να καλύπτει βασικές ενεργειακές ανάγκες του νησιού και όχι τέτοιας έντασης και έκτασης που να αλλοιώνουν τη φυσιογνωμία του.
Ειδικά η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος της Κρήτης οφείλει να είναι κεντρική προτεραιότητα οποιασδήποτε αναπτυξιακής διαδικασίας. Η απαράμιλλη φύση με την οποία είναι προικισμένο το νησί μας, είναι ευκαιρία και πλεονέκτημα που δεν μπορούμε να αφήσουμε αναξιοποίητα γι΄αυτό οφείλουμε να την διατηρήσουμε ως κόρη οφθαλμού. Η ορθολογική διαχείριση των απορριμμάτων και η αποτελεσματική προστασία των υδάτινων πόρων είναι, κατά την γνώμη μας, οι βασικότερες προκλήσεις για το περιβαλλοντικό μέλλον της Κρήτης. Η ολοκλήρωση εγκαταστάσεων ολοκληρωμένης διαχείρισης τόσο αστικών αποβλήτων όσο και υγρών λυμάτων, εκτός από τις προφανείς ωφέλειες για το φυσικό περιβάλλον και την ποιότητα ζωής αποτελούν από μόνες τους αναπτυξιακές ευκαιρίες για το νησί. Η δε διατήρηση ενός ικανοποιητικού επιπέδου ποσότητας και ποιότητας των υδάτων, είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία κάθε αναπτυξιακού σχεδιασμού, είτε αφορά την γεωργία είτε τον τουρισμό. Προσπάθειες έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια και στους δύο αυτούς τομείς, είμαστε όμως ακόμα στη μέση του δρόμου κι όχι στο τέλος του.
Εμείς πιστεύουμε, όπως και κάθε Κρητικός, ότι όλα τα παραπάνω αποτελούν απτό όραμα και στόχο για μια υγιή και εξωστρεφή ανάπτυξη του τόπου μας τα επόμενα χρόνια. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, απαιτείται προσαρμογή στην νέα πραγματικότητα που πρέπει όμως να είναι γρήγορη και στοχευμένη. Η ανάπτυξη που όλοι θέλουμε ελάχιστα στηρίζεται στις συγκυρίες και κυρίως εξαρτάται από καλά σχεδιασμένες και υλοποιήσιμες πολιτικές με ανοικτό μυαλό, με το βλέμμα στις απαιτήσεις των καιρών και στα παραδείγματα άλλων χωρών. Αυτό όμως που κυρίως οφείλουμε να κατανοήσουμε όλοι, ειδικά εμείς οι πολιτικοί, είναι ότι τίποτα δεν πάει με τον αυτόματο πιλότο. Κι αν εμείς οι ίδιοι δεν αλλάξουμε και δεν πάρουμε συγκεκριμένες πρωτοβουλίες, τότε οι εξελίξεις θα μας προσπεράσουν και οι ευκαιρίες θα μείνουν αναξιοποίητες.»