Οι Κρήτες από αρχαιοτάτων χρόνων ήταν γνώστες της τέχνης της τοξοβολίας και ως εκ τούτου άριστοι πολεμιστές. Αυτό τους έκανε περιζήτητους ως μισθοφόρους σε εκτός Κρήτης περιοχές, όπως Μακεδονία, Σπάρτη, άλλα και πέραν των συνόρων της Ελλάδας σε Ασία και Αφρική. Στη Μινωϊκή περίοδο που οι Κρήτες ήταν κυρίαρχοι των θαλασσών, έχοντας αναπτύξει μεγάλη ναυτική δύναμη, ένα μέρος αυτής της κυριαρχίας οφειλόταν στους σπουδαίους τοξότες που αντιμετώπιζαν τους πειρατές. Ο Θουκιδίδης λέει: «Μίνως το τε ληστρικόν, ως εικός καθήρει εκ της θαλάσσης». Ίσως αυτός ήταν και ένας λόγος που δεν είχαν τείχη στις πόλεις των Μινωϊτών. Έτσι με τη γενναιότητα και τη μαεστρία του τόξου οι Κρήτες έγραψαν τη δική τους ιστορία. Έλαβαν μέρος στον Τρωϊκό πόλεμο με 80 πλοία υπό τον Ιδομενέα ενώ γνωστός από τον Όμηρο ήταν ο τοξότης Μηριόνης τον οποίο αναφέρει ως «μήστωρ μάχης και πεπνυμένος». Δηλαδή γνώστης καλός της μάχης και ψυχωμένος. Έχουμε 200 κρήτες τοξότες υπό τον Κύρο στη μάχη στα Κούναξα το 401π.Χ στη λεγόμεη κάθοδο των Μυρίων, με αρχηγό τους τον Στρατοκλή. Μετά το θάνατο του Κύρου χρειάστηκε να περάσουν βουνά και μεγάλα ποτάμια, μετακινούμενοι συνεχώς για 6 μήνες επιστρέφοντας κυνηγημένοι από τους Πέρσες. Κατά τον Ξενοφώντα η διάσωσή τους θεωρήθηκε ως ένα από τα μεγαλύτερα στρατιωτικά επιτεύγματα παγκοσμίως. Στην εκστρατεία του Μ.Αλεξάνδρου αρχικά έλαβαν μέρος 500 τοξότες με οπλισμό μια μικρή ασπίδα, μαχαίρι, ξίφος και το τόξο τους. Για αρχηγούς είχαν δικούς τους ομαδάρχες που ονόμαζαν τοξάρχες. Όλων αυτών επικεφαλής ήταν ο Ευρυβώτας. Στη μάχη των Θηβών το 335π.Χ ο Ευρυβώτας εφονεύθη μαζί με άλλους 70 τοξότες Κρητικούς. Τον αντικατέστησε ο Κρης Ομβρίων επικεφαλής, τώρα, 500 κρητών. Πριν τη μάχη του Γρανικού κατέφτασαν άλλοι 500 Κρήτες από τον Κλέαρχο. Ο Ομβρίων με εντολή του Μ.Αλεξάνδρου αναλαμβάνει επικεφαλής όλων των τοξοτών της στρατιάς. Στη μάχη του Γρανικού ο Κλέαρχος φονεύεται, ενώ οι άλλοι Κρήτες αναλαμβάνουν την εκκαθάριση των δύσβατων στενών της Κιλικίας, ενώ μετά τη μάχη της Ισσού έκαναν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στον Αντιλίβανο (Συρία). Όταν ο Αλέξανδρος βρισκόταν στην Αίγυπτο πέθανε ο στρατηγός των τοξοτών Αντίοχος και τον αντικατέστησε ο Κρης Ομβρίων. Οι περισσότεροι Κρήτες, όπως και άλλοι από άλλες περιοχές της Ελλάδος μετά τη μάχη στα Γαυγαμήλα επέστρεψαν στη πατρίδα τους. Κατά τους ελληνιστικούς χρόνους στην Κρήτη, έχουμε συγκρούσεις μεταξύ των ισχυρών πόλεων επί των μικροτέρων, αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τη στασιμότητα στο εμπόριο, την οικονομία, ενώ παράλληλα παρατηρείται υπερπληθυσμός. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τη στροφή στη μισθοφορία. Χιλιάδες Κρήτες αναζητούν καλύτερη τύχη έξω από το νησί τους με εφόδια τη καλή στρατιωτική τους εκπαίδευση. Έτσι μετά το καταστροφικό εμφύλιο πόλεμο του Λυττού (221-219) βρίσκονται στην Αίγυπτο 3.000 άτομα, στη Συρία 2.500, στη Μακεδονία 500. Στις μάχες της Σελλασίας έλαβαν μέρος 2.500 άτομα, της Ραφίας 5.500, στης Μαγνησίας 3.000, στην Υρκανίας 2.000. Πολλοί απ αυτούς διακρίθηκαν στους τόπους που υπηρέτησαν ως διοικητές Φρουρίων, πόλεων, ως στρατηγοί, ναύαρχοι, σύμβουλοι βασιλέων, διπλωμάτες. Όταν ο Μάρκος Αντώνιος διοικητής του Ρωμαϊκού στόλου της Μεσογείου το 71π.Χ επεχείρησε να κατακτήσει τη Κρήτη, υπέστη οδυνηρή ήττα από το Κρητικό ναυτικό υπό τον στρατηγό Λασθένη. Μετά από λίγο ο Ρωμαίος Μέτελλος το 61 π.Χ με τρεις λεγεώνες αντιμετώπισε τους Κρήτες ενωμένους με αξιόμαχους 26.000 άνδρες. Ο ιστορικός Διόδωρος αναφέρει οτι με τέτοια μαεστρία, ζήλο και τέχνη, είχαν οι Κρήτες στο τοξεύειν, ώστε το τόξον να ονομασθεί Κρητικόν. Ο Ιούλιος Καίσαρας στη περιπέτεια του στην Αίγυπτο αλλά και το 57π.Χ για να υποτάξει τους σκληροτράχηλους Βέλγους και τους Γαλάτες των κάτω χωρών, επιστράτευσε κρήτες τοξοβόλους. Η συμβολή των Κρητών στην άμυνα της Πόλης το 1453 είναι σε εμάς γνωστή, χάρη στον Πέτρο Κάρχα ή Γραμματικό που κατέγραψε το 1460 τα γεγονότα και την ιστορία των τελευταίων υπερασπιστών της Κωνσταντινούπολης. (Φυλάσσεται στην Ι.Μ. Βατοπεδίου του Αγ.Όρους). Αξίζει να αναφέρουμε εδώ τους αρχηγούς των εθελοντών κρητών. Ήταν ο Μανούσος Καλλικράτης (εκ Καλλικράτη;)από τα Σφακιά, ο Γρηγόριος Βατσιανός Μανιάκης από τα Ασκύφου, ο Πέτρος Κάρχας ή Γραμματικός από τη Κυδωνία, ο Παύλος Καματερός από την Κίσσαμο, ο Ανδρέας Μακρής από το Ρέθυμνο. Στις 15 Μαρτίου 1453, ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμα για βοήθεια από τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, 1000 Κρήτες στρατιώτες ξεκίνησαν από τη Σούδα με 5 καράβια προκειμένου να ενισχύσουν την άμυνα της Πόλης.Αρχηγός τους ήταν ο Μανούσος Καλλικράτης από τα Σφακιά, ιδιοκτήτης των τριών καραβιών και καπετάνιος του ενός. Στα άλλα δύο καράβια του καπετάνιοι ήταν ο Γρηγόρης Βατσιανός Μανάκης από τ’ Ασκύφου Σφακίων και ο Πέτρος Κάρχας από την Κυδωνία, γνωστός και με το παρανόμι Γραμματικός. Το τέταρτο καράβι ανήκε στον Ανδρέα Μακρή από το Ρέθυμνο και είχε κυβερνήτη τον ίδιο και στο πέμπτο, ιδιοκτησίας του καπετάν Νικόλα του Στειακού, τη διοίκηση ανέλαβε ο Παυλής Καματερός από την Κίσσαμο. Στο Μαρμαρά, τα κρητικά πλοία συγκρούονται με μεγάλο αριθμό τουρκικών, βυθίζοντας αρκετά από αυτά αλλά χάνοντας και 2 από τα δικά τους. Τα 3 εναπομείναντα πλοία φτάνουν τελικά στην υπό πολιορκία Πόλη και οι Κρήτες χωρίζονται σε 2 ομάδες. Η πρώτη, υπό τον καπετάν Παυλή, σπεύδει να ενισχύσει την άμυνα στην πύλη του Αγίου Ρωμανού, στο πλευρό του αυτοκράτορα, ενώ η δεύτερη αναλαμβάνει την υπεράσπιση 3 πύργων, του Βασιλείου, του Λέοντος και του Αλεξίου. Οι Κρήτες τοξεύουνε με όλη την γρηγοράδα και την ακρίβεια που τους διακρίνει. Τα πτώματα απ’ τις τουρκικών ορδές σωριάζονται κατά χιλιάδες, αλλά δεν τους σταματάει τίποτε πια. Οι εισβολείς είναι κατά πολύ υπέρτεροι αριθμητικά απ’ τους υπερασπιστές.Ο καπετάν Παυλής και τα παλικάρια του, έπεσαν ηρωικά πολεμώντας δίπλα στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, μπροστά στην πύλη του Αγίου Ρωμανού. Αντίθετα, οι υπερασπιστές των 3 πυργών πολεμάνε σαν παλληκάρια χτυπώντας τους τούρκους πάνω από τους πύργους. Οι εισβολείς σκυλιάζουν και κάνουν έφοδο στους πύργους προσπαθώντας να σπάσουν τις βαριές ξύλινες πόρτες. Τα βέλη των Κρητών τελειώνουν, αλλά δεν χάνουν την ψυχραιμία τους. Συνεχίζουν την μάχη με πέτρες και ξύλα. Δεν παραδίδονται!Οι ανώτεροι αξιωματικοί του σουλτάνου, εντυπωσιασμένοι από την παλικαριά των τελευταίων ζωντανών υπερασπιστών της Πόλης, τους πρότειναν παράδοση υπό τους δικούς τους όρους. Εκείνοι δέχτηκαν να παραδοθούν υπό τον όρο να τους επιτραπεί να φύγουν χωρίς να πειραχτούν, με όλα τους τα υπάρχοντα και άρματα και με τιμή. Οι ηγέτες των Οθωμανών, που εκτίμησαν τη γενναιότητα και που, βεβαίως, δεν ήθελαν να υποστούν δυσανάλογα μεγάλες απώλειες για να ολοκληρώσουν την κατάκτηση της πόλης που ήταν ήδη δική τους, ενώ πιθανόν έκριναν ότι αν χρονοτριβούσαν ακόμη περισσότερο στο σημείο αυτό, δεν θα είχαν το ανάλογο μερίδιο από τη λεηλασία, δέχτηκαν. Μπαίνουν στο καράβι που τους προσφέρει και φεύγουν για την Κρήτη να μεταφέρουν τα θλιβερά μαντάτα της απώλειας της Βασιλεύουσας, ενώ η ιστορία τους επιβεβαιώνεται και από τον ιστορικό της εποχής, Γεώργιο Φραντζή και από χειρόγραφα του Άγιου όρους. Σύμφωνα με την παράδοση, τα μαντήλια στην Κρήτη μετά την είδηση της άλωσης, βάφτηκαν μαύρα και μπήκαν κρόσσια, συμβολίζοντας τα δάκρυα των Κρητών για την απώλεια της Πόλης. Επίσης, κατά μια άλλη παράδοση, ο χορός ”χανιώτικος συρτός” πρωτοχορεύτηκε με την επιστροφή των τελευταίων υπερασπιστών, ενώ το όνομα του αρχηγού τους δόθηκε στο χωριό Καλλικράτης των Σφακίων. Στην Βενετοκρατία οι Κρήτες αντιστέκονται με 27 κινήματα και επαναστάσεις. Το τόξο και εδώ είναι το κυριότερο όπλο των Κρητών. Οι Βενετοί δεν το ομολογούν (ούτε το καταγράφουν) αλλά στρατολογούνται 2000 τοξότες για να τους χρησιμοποιήσουν σε επιχειρήσεις τους, εκτός Κρήτης. Με ψήφισμα δε, στρατολογούν ένα ή δυο τοξότες από κάθε χωριό (1.600 χωριά) που σημαίνει οτι ήταν ασκημένοι όλοι στη χρήση του τόξου. Στην Τουρκοκρατία προκαλούσαν τρόμο στους κατακτητές με τις καταδρομικές επιδρομές των Καλησπέρηδων (ανταρτών Χαϊνηδων όπως τους αποκαλούν οι Οθωμανοί) που έπαιρναν εκδίκηση με το αθόρυβο φοβερό τόξο τους.
Πηγή : http://agonaskritis.gr/οι-κρήτες-τοξότες-ανά-τους-αιώνες/
http://rethemnosnews.gr/2017/05/οι-κρητικοί-υπερασπιστές-της-κωνσταν/
ΤΟ ΕΙΔΑΜΕ ΕΔΩ http://greekhistoryandprehistory.blogspot.gr/2018/05/blog-post_15.html