Στο νησί της Κρήτης έχουν βρεθεί δείγματα πολιτισμού από την έβδομη χιλιετία π.Χ.. Το 3000 π.Χ. θεωρείται κατά προσέγγιση η αφετηρία του μινωικού πολιτισμού , ο οποίος είναι ο αρχαιότερος της Ευρώπης . Η μεσαιωνική και η σύγχρονη ιστορία της Κρήτης είναι συνυφασμένη με την ιστορία των κρατών των οποίων το νησί υπήρξε μέρος, με εξαίρεση ορισμένες περιόδους αυτονομίας όπως το ντε φάκτο αυτόνομο εμιράτο της Κρήτης, την βραχύβια δημοκρατία του αγίου Τίτου και την Κρητική πολιτεία των αρχών του 20ου αιώνα. Καθ’ όλη την βυζαντινή περίοδο και το πρώτο μισό της ενετικής περιόδου το νησί μετρά δεκάδες μικρές και μεγάλες εξεγέρσεις και αποστασίες. Από τα τέλη του 14ου αιώνα και έπειτα η Κρήτη μπαίνει μαζί με την δυτική Ευρώπη στην περίοδο της αναγέννησης και παρουσιάζει άνθηση των τεχνών και των γραμμάτων, η οποία θα τελειώσει με την κατάληψη της Κρήτης από τους τούρκους το 1669. Η τουρκοκρατία θα διαρκέσει σχεδόν δυο αιώνες έως την επανάσταση του 1866 και οριστικά το 1896 με την επέμβαση των μεγάλων δυνάμεων. Oι ανασκαφές του 2008-2009 υπό τον T.F. Strasser (Providence College, R.I., USA) στον Πλακιά της νότιας Κρήτης έφεραν στο φως εργαλεία χειρός 130.000 ετών. Η ανακάλυψη αυτή δημιουργεί προβλήματα στην επικρατούσα θεωρία του pre-Homo sapiens ανθρώπου της Αφρικής, ο οποίος δεν θα έπρεπε να βρίσκεται στην Κρήτη την περίοδο αυτή, και όχι πριν το 12.000 π.Χ. Υπάρχουν, επίσης, σημάδια ανθρώπινης παρουσίας στην Κρήτη, τα οποία ανάγονται στη λεγόμενη Προκεραμική περίοδο (6100-5700 π.Χ.). Οι περισσότερες μαρτυρίες προέρχονται από τα κατώτατα στρώματα στην Κνωσό -ίσως το χώρο με την αρχαιότερη συνεχή κατοίκηση στην Κρήτη. Παρότι δεν έχουν βρεθεί ίχνη κεραμικής από εκείνη την περίοδο, υπάρχουν ενδείξεις ότι είχαν αναπτυχθεί ορισμένες δεξιότητες, και επομένως οι κάτοικοι δεν ζούσαν αποκλειστικά από το κυνήγι και το ψάρεμα. Πολύ περισσότερα είναι τα δείγματα πολιτισμού από την πρώιμη (5700-3800 π.Χ.) και τη μέση Νεολιθική περίοδο (3800-3500 π.Χ.). Ελληνική είναι η προέλευση και η καταγωγή των κατοίκων της Κρήτης εκείνης της περιόδου. Η ύστερη Νεολιθική περίοδος (3500-2800 π.Χ.) σηματοδοτεί την επέκταση της κεραμικής (χρήση ψημένου πηλού) σε όλο το νησί, ενώ σαφείς είναι και οι ενδείξεις προχωρημένων μορφών γεωργίας και κτηνοτροφίας. Ορισμένα από τα υλικά των ευρημάτων (όπως ο οψιανός της Μήλου ή το ελεφαντόδοντο) δείχνουν ότι υπήρχαν -έστω και περιορισμένες- επαφές με την Αίγυπτο. Γύρω στο 2800 π.Χ., στο τέλος της ύστερης Νεολιθικής εποχής, μια σημαντικότατη αλλαγή λαμβάνει χώρα: η χρήση του χαλκού. Αντίστοιχες αλλαγές συμβαίνουν και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας , καθώς και στις Κυκλάδες . Στην Κρήτη, όμως, φαίνεται ότι έχουμε και άφιξη νέων κατοίκων, των Μινωιτών, φορέων ενός συνολικά νέου πολιτισμού. Η ακριβής καταγωγή των Μινωιτών δεν έχει προσδιοριστεί. Κάποιοι ερευνητές υποθέτουν ότι μάλλον ήρθαν από τη Μικρά Ασία. Σε αυτό το συμπέρασμα, τουλάχιστον, οδηγεί η κοντινή σχετικά απόσταση και η εύκολη πρόσβαση, αλλά και αντίστοιχες αλλαγές που παρατηρούνται στην υπόλοιπη νησιωτική Ελλάδα. Η άφιξη των νέων κατοίκων δεν φαίνεται να συνοδεύτηκε από εξόντωση των παλαιότερων, αλλά περισσότερο από μία διαδικασία αφομοίωσής τους, σε μια μακρά περίοδο κατά την οποία το εμπόριο και η ναυτιλία οδήγησαν σε σημαντική οικονομική και πολιτισμική ανάπτυξη. Ο Μινωικός πολιτισμός ήταν ένας πολιτισμός της Εποχής του Χαλκού. Ανακαλύφθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα, από τον Βρετανό αρχαιολόγο Άρθουρ Έβανς ο οποίος τον αναφέρει ως τον πρώτο κρίκο της ευρωπαϊκής αλυσίδας. Η Πρωτομινωική περίοδος (2800-2100 π.Χ.) είναι η πρώτη φάση ανάπτυξης του Μινωικού πολιτισμού , πριν από την εμφάνιση των μεγάλων ανακτορικών συγκροτημάτων. Η χρήση του αγγειοπλαστικού τροχού έχει πια γενικευτεί και διακρίνονται διαφορετικοί τύποι κεραμικών, οι οποίοι βοηθούν στη χρονολόγηση και στην παρακολούθηση της επικοινωνίας ανάμεσα στα διαφορετικά κέντρα του νησιού. Η οικονομία είναι ακόμη κυρίως γεωργική, γεγονός που αντανακλάται και στη δομή και την ανάπτυξη των οικισμών. Την ίδια εποχή αυξάνονται και οι ενδείξεις επικοινωνίας και επαφών με άλλες περιοχές (εξ ου και ο αυξημένος αριθμός κυκλαδικών ειδωλίων). Η Μεσομινωική περίοδος (2100-1560 π.Χ.) είναι εποχή πραγματικής απογείωσης του πολιτισμού της Κρήτης, όπως προκύπτει από τη διαμόρφωση μεγάλων οικισμών, την ύπαρξη στόλου ικανού να διαπλέει ολόκληρο το Αιγαίο Πέλαγος (αλλά και να φτάνει ως την Αίγυπτο), το εύρος των οικονομικών συναλλαγών με άλλες περιοχές, την παρουσία μινωικών οικισμών, ακόμη και εκτός ορίων της Κρήτης. Οι στενές σχέσεις με την Αίγυπτο φαίνονται και από τη συχνή αναφορά αιγυπτιακών κειμένων της εποχής στους Κεφτιού, τους κατοίκους της μινωικής Κρήτης. Όμως, το πιο βασικό γνώρισμα αυτής της εποχής είναι η ανάπτυξη μεγάλων οικιστικών κέντρων. Στην Κνωσό, τη Φαιστό , τα Μάλια, τη Ζάκρο, τις Αρχάνες διαμορφώνονται μεγάλα ανακτορικά συγκροτήματα, ενώ υπάρχουν ενδείξεις και για άλλα μικρότερα, όπως και για άλλες σημαντικές πόλεις (λ.χ. η Κυδωνία, στη θέση των σημερινών Χανίων ). Διαμορφώνεται τότε μία σαφής κοινωνική ιεραρχία, στην κορυφή της οποίας βρίσκονται οι ισχυροί τοπάρχες ή βασιλείς των μεγάλων πόλεων και στη βάση οι δούλοι, που ήταν απαραίτητοι για την κατασκευή τόσο μεγάλων έργων. Αυτού του είδους η κοινωνική οργάνωση διήρκεσε για μια περίοδο 600-700 χρόνων και ήκμασε κατά τη διάρκεια του Μινωϊκού πολιτισμού, στα μέσα της δεύτερης χιλιετίας προ Χριστού. Ανάμεσα στους διάφορους βασιλείς, και μάλλον μετά από μια περίοδο συγκρούσεων, επικράτησε τελικά ειρήνη, ίσως και λόγω της ανάγκης να αποκρουστούν εξωτερικοί κίνδυνοι. Επιπλέον, η μινωική ναυτιλία κυριαρχούσε πια στο Αιγαίο και στις εμπορικές συναλλαγές, όπως προκύπτει και από πολύ μεταγενέστερες αναφορές αρχαίων Ελλήνων ιστορικών στη μινωική θαλασσοκρατία. Τα ανάκτορα δεν ήταν απλές κατοικίες των ηγεμόνων, αλλά κυρίως σημαντικά διοικητικά κέντρα, τα οποία διαχειρίζονταν την πολιτική εξουσία, αλλά και την οικονομική (δηλαδή, τη διαχείριση των βασικών προϊόντων, και ειδικά των εξαγώγιμων, καθώς και την εποπτεία των βιοτεχνικών δραστηριοτήτων). Επιπλέον, στο βαθμό που ο ηγεμόνας είχε και θρησκευτικές αρμοδιότητες, στα ανάκτορα ζούσε πολυπληθές ιερατείο. Το μέγεθος, επομένως, των ανακτόρων αντιστοιχεί στην ανάγκη να στεγαστεί το ιερατείο και η γραφειοκρατία που ήταν επιφορτισμένη με τη διαχείριση των προϊόντων (δεν είναι τυχαίο ότι η ανάπτυξη των ανακτόρων συμπίπτει και με την εμφάνιση της γραφής), να μπορούν να αποθηκεύονται προϊόντα, να διοργανώνονται θρησκευτικές τελετές, να γίνονται υποδοχές ξένων αποστολών, να "φιλοξενούνται" κάθε είδους δημόσιες τελετουργίες, γιορτές και θεάματα (λ.χ. τα παράτολμα ταυροκαθάψια . Η περίοδος αυτή είναι και περίοδος "μεγάλων έργων", όπως προκύπτει από το μέγεθος των ανακτόρων, τη διαμόρφωση εκτεταμένου οδικού δικτύου ικανού να εξυπηρετεί τετράτροχες άμαξες, ή τη διαμόρφωση περίπλοκων συστημάτων αποχέτευσης όπως αυτά του ανακτόρου της Κνωσού. Όσο για την ανάπτυξη των τεχνών, αυτή είναι εμφανής στην εξέλιξη της κεραμικής, στους περίτεχνους σφραγιδόλιθους, στη μεταλλοτεχνία και την κατεργασία των πολύτιμων μετάλλων, καθώς και στην υφαντουργία. Η ανάπτυξη της γραφής ακολουθεί την ανάπτυξη μιας περίπλοκης διοικητικής δομής. Η πρώτη μορφή γραφής πρέπει να ήταν ιερογλυφική. Το πιο εντυπωσιακό δείγμα ιερογλυφικής γραφής είναι ο περίφημος Δίσκος της Φαιστού (1700-1600 π.Χ.), που βρέθηκε το 1908 και δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί. Όσο για τη θρησκεία των Μινωιτών, πιστεύεται ότι και σε αυτή την περίοδο συνεχίστηκε η λατρεία της λεγόμενης "μεγάλης θεάς", της θεάς της γονιμότητας, παράλληλα με τη λατρεία του "νεαρού θεού", που λατρεύεται άλλοτε ως γιος και άλλοτε ως σύζυγος της μεγάλης θεάς (τη λατρεία του νεαρού θεού πρέπει να απηχεί και η μεταγενέστερη λατρεία του Κρηταγενή Δία . Αυτή η περίοδος συμπίπτει με το απόγειο του Μινωικού πολιτισμού, καθώς και με την επέκταση της επίδρασής του και εκτός των ορίων της Κρήτης, όπως προκύπτει και από ευρήματα στην ηπειρωτική Ελλάδα. Γύρω στο 1600 π.Χ., παράλληλα με τα ανάκτορα, αρχίζουν να αναπτύσσονται και οι επαύλεις, δηλαδή κατοικίες ισχυρών τοπικών αρχόντων, που υποδηλώνουν και σχετικό κατακερματισμό της εξουσίας. Ταυτόχρονα, όμως, παρατηρείται σχετική συγκέντρωση της θρησκευτικής εξουσίας στους αρχιερείς των ανακτόρων. Τέλος, κατά την περίοδο αυτή εξελίσσεται η γραφή και γενικεύεται η χρήση της Γραμμικής Α . Περίπου το 1450 π.Χ. όλα τα ανακτορικά κέντρα καταστρέφονται. Παλαιότερα πιστευόταν ότι αιτία ήταν μια πολύ μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας , που συνοδεύτηκε από πολύ ισχυρούς σεισμούς, παλιρροϊκά κύματα και πυρκαγιές. Νεότερες έρευνες, όμως, χρονολογούν την έκρηξη του ηφαιστείου στον 17ο αιώνα π.Χ., οπότε τα αίτια της καταστροφής των μινωικών ανακτόρων πρέπει να αναζητηθούν είτε σε κάποιες φυσικές καταστροφές είτε σε εχθρικές επιδρομές. Σε κάθε περίπτωση, το πλήγμα ήταν ανεπανόρθωτο (από τα μεγάλα ανακτορικά συγκροτήματα μόνο η Κνωσός συνεχίζει να είναι αναπτυγμένος οικισμός). Οι Αχαιοί , που σύντομα θα ελέγχουν το εμπόριο στο Αιγαίο, θα κυριαρχήσουν και στην Κρήτη, όπως μαρτυρούν και οι αποκρυπτογραφημένες πινακίδες σε Γραμμική Β. Οι Αχαιοί (Μυκηναίοι) φέρνουν μαζί τους στοιχεία του δικού τους πολιτισμού, όπως είναι η έμφαση στο ρόλο του βασιλιά (του άνακτα) και ο πολεμικός χαρακτήρας της κοινωνίας τους, σε αντιδιαστολή προς το φιλειρηνικό πνεύμα των Μινωιτών. Λίγο μετά το 1400 π.Χ. νέα καταστροφή, τα αίτια της οποίας δεν έχουν εξακριβωθεί, πλήττει το ανάκτορο της Κνωσού, σηματοδοτώντας την έναρξη μιας φθίνουσας πορείας της μετανακτορικής Κρήτης. Γύρω στο 1100 π.Χ. καταγράφονται και στην Κρήτη σημαντικές αλλαγές που σχετίζονται με την Κάθοδο των Δωριέων : καταστρέφονται και εγκαταλείπονται μεγάλοι προηγούμενοι οικισμοί, ενώ σε ορεινά και προφυλαγμένα μέρη διαμορφώνονται οικισμοί φυγάδων ή προσφύγων, οι οποίοι προσπαθούν να προφυλαχθούν. Για τους πρώτους αιώνες της δωρικής Κρήτης δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες με εξαίρεση ορισμένα αρχαιολογικά ευρήματα (άλλωστε, και για ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο είναι η περίοδος των λεγόμενων "σκοτεινών χρόνων "). Πολύ περισσότερες πληροφορίες υπάρχουν για τη δωρική Κρήτη μετά τον 7ο αιώνα. Στην κορυφή βρίσκονταν οι κόσμοι, ανάλογοι με τους εφόρους της επίσης δωρικής Σπάρτης . Εν συνεχεία, υπήρχε η Γερουσία ή Βουλή, σώμα ισόβιων αρχόντων με μεγάλη πείρα, και τέλος η Εκκλησία, η συνέλευση των ελεύθερων πολιτών, που όμως κατά κύριο λόγο επικύρωνε απλώς τις αποφάσεις των άλλων οργάνων. Ακόμη, στην Κρήτη διατηρήθηκε και ένας άλλος αρχαίος θεσμός του Δωρικού κόσμου, τα συσσίτια, στα οποία συμμετείχαν οι πολίτες οργανωμένοι σε ομίλους. Όσο για την αγωγή των νέων, αυτή ήταν επίσης τυπικά δωρική, με τα αγόρια να οργανώνονται σε αγέλες και την έμφαση να δίνεται στη σκληραγώγηση, την πειθαρχία, το σεβασμό προς τους μεγαλύτερους και την πολεμική τεχνική. Το πιο βασικό χαρακτηριστικό της Κρήτης κατά την Κλασική εποχή είναι ότι παραμένει στο περιθώριο του ελληνικού κόσμου. Σχετικά φτωχές, οι δωρικές πόλεις της Κρήτης δεν θα συμμετάσχουν ούτε στους Περσικούς Πολέμους, ούτε στον Πελοποννησιακό Πόλεμο . Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι στους συγγραφείς του 4ου αιώνα π.Χ., όπως ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης , η Κρήτη και η πολιτική της οργάνωση μνημονεύονται περισσότερο ως ενδιαφέρων αρχαϊσμός. Ο Νέαρχος υπήρξε ο επικεφαλής του στόλου του Μεγάλου Αλεξάνδρου κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του στην Ασία. Ήταν κρητικής καταγωγής, γιος του Ανδροτίμου (από την Λατώ). Ο Βασιλιάς Φίλιππος Β΄ τον εξόρισε στην Αμφίπολη , καθώς ο ίδιος είχε πέσει στη δυσμένεια του Βασιλιά. Αργότερα αποκαταστάθηκε από τον Αλέξανδρο και ανέλαβε διοικητής της Λυκίας στην Μικρά Ασία . Ο στόλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στην αρχή της εκστρατείας του, περιλάμβανε 150 με 160 πολεμικά πλοία, κυρίως τριήρεις (από τις οποίες 29 ήταν Αθηναϊκές) και δεκάδες μεταγωγικά. Ξεκινώντας ο Νέαρχος από τον Υδάσπη ποταμό, έπλευσε στις ακτές του Περσικού κόλπου και έφτασε στις εκβολές του Ευφράτη ποταμού. Αποκομμένος ο στόλος, χωρίς τρόφιμα και χωρίς την υποστήριξη του στρατού, περνώντας από άγνωστα μέρη έφτασε και μετά από πολλές δυσκολίες κατόρθωσε να φτάσει στο Ευφράτη, χάρη της ικανότητας του Νέαρχου που με πραότητα, αποφασιστικότητα και θάρρος ξεπέρασε τα εμπόδια και τη δεισιδαιμονία των ναυτών του που διογκώθηκε λόγω του άγνωστου του εγχειρήματος. Η κάθοδος του Ινδού ποταμού από το στόλο του Μ. Αλεξάνδρου με το ναύαρχο Νέαρχο και το μεγάλο ταξίδι από τις εκβολές του Ινδού ποταμού μέχρι τον Περσικό Κόλπο αποτελούν μια απ' τις μεγαλύτερες εποποιίες του Αρχαιοελληνικού Ναυτικού. Σύντομα θα ακολουθήσουν η εξερεύνηση των ακτών της Αραβίας και της Κασπίας, ενώ η Ανατολική Μεσόγειος γίνεται ελληνική λίμνη προστατευμένη από τα καράβια των Πτολεμαίων και των Σελευκιδών. Με την επικράτηση των Μακεδόνων το εμπόριο και η ναυτιλία γνωρίζουν νέα άνθιση, όμως, λόγω της επέκτασης των Μακεδόνων, τα λιμάνια της Ασίας και της Αιγύπτου μεγαλώνουν σε βάρος του Πειραιά. Οι Μακεδόνες επεκτείνουν συνεχώς την επικράτειά τους και μεταφυτεύουν το ελληνικό στοιχείο μέχρι τις εσχατιές του τότε γνωστού κόσμου. Εξαιτίας αυτού η ελληνική γλώσσα και γραφή θα γίνουν διεθνείς. Έπειτα από το θάνατο του Μεγάλου Αλέξανδρου, ο Νέαρχος παρέμεινε στην αρχηγία του στόλου, ωστόσο παρέδωσε την διοίκηση της Λυκίας στον Αντίγονο. Η Ελληνιστική περίοδος , με τα βασίλεια των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου και τη μετατόπιση του ενδιαφέροντος προς τα νότια και τα ανατολικά, αναβάθμισε τη σημασία της Κρήτης, αλλά και την έκταση των επεμβάσεων στα εσωτερικά της. Χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου είναι η διαμόρφωση ποικίλων ενώσεων (της Κνωσού, της Γόρτυνας, της Φαιστού), καθώς και οι κάθε είδους συγκρούσεις και διενέξεις ανάμεσα στις πόλεις του νησιού. Παράλληλα, η Κρήτη πλήρωνε και τις συνέπειες των ανταγωνισμών της Ελληνιστικής εποχής (λ.χ. μεταξύ Μακεδόνων και Ροδίων. Μετά την υποταγή της ηπειρωτικής Ελλάδας το 146 π.Χ. , η Κρήτη βρέθηκε στο στόχαστρο της επεκτατικής πολιτικής των Ρωμαίων στην περιοχή. Το 74 π.Χ ο ρωμαίος στρατηγός Μάρκος Αντώνιος θα αναλάβει να καταστείλει την πειρατεία στην ανατολική μεσόγειο επιχειρώντας να καταλάβει το νησί της Κρήτης. Ωστόσο οι ρωμαϊκές δυνάμεις υπέστησαν ολική καταστροφή ενώ ο Μάρκος Αντώνιος φυλακίστηκε από Κρήτες πειρατές και πέθανε λίγα χρόνια αργότερα. To 88 π.Χ. o περσικής καταγωγής βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης Στ , κήρυξε πόλεμο για να σταματήσει την προέλαση της ρωμαϊκής ηγεμονίας στο Αιγαίο. Οι δύο ισχυρότερες πόλεις της Κρήτης διχάζονται, η Κνωσός θα υποστηρίξει τον Μιθριδάτη, ενώ η Γόρτυνα θα ταχθεί εναντίον του και στο πλευρό της Ρώμης. Το 67 π.Χ. ο Κόιντος Καικίλιος Μέτελλος καταλαμβάνει την Κρήτη, με την Ιεράπυτνα να είναι η τελευταία πόλη που πρόβαλε αντίσταση. Η Κρήτη γίνεται έτσι ρωμαϊκή επαρχία με πρωτεύουσα την Γόρτυνα για τους επόμενους εννέα αιώνες. Hδη από την εποχή των Mινωιτών οι Kρήτες ήταν περίφημοι τοξότες, κάτι που δεν άλλαξε ούτε με τον ερχομό των Aχαιών και των Δωριέων στη Mεγαλόνησο. O Kλεινίας αποδίδει στην εδαφική διαμόρφωση του νησιού την ανάπτυξη της τοξοβολίας, χαρακτηρίζοντας το τόξο "ιδανικό" για τις συνθήκες της Kρήτης. O πρώτος γνωστός σε μας Kρης τοξότης αναφέρεται στην Iλιάδα και είναι ο Mηριόνης, ένας από τους συντρόφους του Iδομενέα. Oι Δωριείς που εισέβαλαν στη νήσο υιοθέτησαν γρήγορα τις συνήθειες των Kρητών ως προς την τοξοβολία και τις "μπόλιασαν" με τη δική τους στρατιωτική παιδεία. Oι Kρήτες αναλίσκονταν κυρίως σε μεταξύ τους συγκρούσεις, οπότε δεν φαίνεται να παίζουν κάποιον ρόλο στα ελληνικά πράγματα έως τον 5ο αιώνα π.X. Oι πρώτες αναφορές σε Kρήτες μισθοφόρους προέρχονται από αυτήν ακριβώς την εποχή, ενώ η πρώτη περίπτωση που έρχονται στο προσκήνιο είναι η εκστρατεία των Mυρίων, όπου μετέχουν 200 Kρήτες τοξότες. Oι Kρήτες άρχισαν να αποκτούν μεγάλη φήμη ως μισθοφόροι σε αυτήν ακριβώς την περίοδο. O Aλέξανδρος, στο πλαίσιο του δόγματος συνδυασμένων όπλων που είχε αναπτύξει, προσέλαβε 500 Kρήτες τοξότες υπό τον Eυρυβώτα ως επίλεκτους ακροβολιστές για το στρατό με τον οποίο θα περνούσε στην Aσία. O Eυρυβώτας σκοτώθηκε στην κατάληψη της Θήβας, ωστόσο οι τοξότες του παρέμειναν στο στράτευμα του Aλέξανδρου και έπαιξαν καθοριστικό ρόλο με την υποστήριξη τοξευμάτων κατά τη μάχη του Γρανικού, ενώ αναφέρονται τα κατορθώματά τους και στις μάχες της Iσσού και των Γαυγαμήλων. Ωστόσο, πέρα από τη φήμη τους ως πολεμιστές, οι Kρήτες επιβεβαίωσαν στην εκστρατεία του Aλέξανδρου και τα περί ανυπότακτων και απείθαρχων που τους συνόδευαν, αφού δεν ήταν λίγες οι φορές που προκλήθηκαν επεισόδια στο στρατόπεδο, τόσο μεταξύ τους όσο και με τους υπόλοιπους Eλληνες. Στη μάχη πάντως ήταν υπόδειγμα πειθαρχίας. Aπό την εκστρατεία του Aλέξανδρου οι Kρήτες απέκτησαν ακόμη μεγαλύτερη φήμη και στους επόμενους αιώνες έγιναν οι σπουδαιότεροι και πλέον περιζήτητοι μισθοφόροι της Mεσογείου. Oι συνεχείς διαμάχες μεταξύ των κρητικών πόλεων εντάθηκαν τον 3ο αιώνα, με αποτέλεσμα μετά τη λήξη των ενδοκρητικών πολέμων να υπάρχουν διαθέσιμοι χιλιάδες καλά εκπαιδευμένοι και εμπειροπόλεμοι Kρήτες τοξότες που έψαχναν για δουλειά. Tα ελληνιστικά βασίλεια και ιδιαίτερα οι Σελευκίδες και οι Πτολεμαίοι, έγιναν οι καλύτεροι εργοδότες τους, αφού προσελάμβαναν μαζικά τους θεωρούμενους ως "καλύτερους τοξότες της εποχής". O Aντίοχος ο Mέγας στην "Aνάβασή" του είχε μαζί του 2.500 Kρήτες τοξότες. Oι Pωμαίοι είχαν γνωρίσει τους Kρήτες από πολύ νωρίς και είχαν εντυπωσιαστεί από τις ικανότητές τους. O Λίβιος, σε μία αποστροφή του, κάνει λόγο για τη "θύελλα των βελών" που εξαπολύουν οι Kρήτες τοξότες. Aρκετοί συμμετείχαν ως μισθοφόροι στους στρατούς των Kαρχηδονίων και των Συρακουσίων και οι Pωμαίοι τους είχαν προσλάβει ως "βοηθητικούς" (Auxilia) στα δικά τους στρατεύματα. H επόμενη παρουσία των Kρητών στη ρωμαϊκή ιστοριογραφία ήταν την περίοδο των Γράκχων. Oι αντίπαλοι των Γράκχων είχαν στρατολογήσει εκατοντάδες από αυτούς "γεμίζοντας το Kαπιτώλιο με Kρήτες" για να αντιμετωπίσουν τους μεταρρυθμιστές. Στα επόμενα χρόνια οι Kρήτες διακρίθηκαν ιδιαίτερα υπό ρωμαϊκή διοίκηση. O μεγάλος στρατηλάτης Iούλιος Kαίσαρας είχε αποσπάσματα Kρητών τοξοτών σε αρκετές από τις λεγεώνες του (Sagitarii ex Creta, τοξότες εκ Kρήτης) και το σύνολο των τοξοτών της επίλεκτης 10ης λεγεώνας ήταν Kρήτες! Oι Kρήτες συνέχισαν για πολλούς αιώνες να είναι εξαίρετοι τοξότες. Aναφορά στους Kρήτες τοξότες υπάρχει και στα χρονικά της άλωσης της Kωνσταντινούπολης, όταν ένα τμήμα τους ήταν το τελευταίο που παραδόθηκε, αφού μάλιστα οι Oθωμανοί υποχρεώθηκαν να τους διαβεβαιώσουν ότι θα τους επιτρέψουν να φύγουν για την Kρήτη με όλα τους τα όπλα!
Πηγή: https://el.m.wikipedia.org/wiki/Ιστορία_της_Κρήτης
http://autochthonesellhnes.blogspot.com/2016/07/blog-post_63.html?m=1
https://el.m.wikipedia.org/wiki/Νέαρχος
ΤΟ ΕΙΔΑΜΕ ΕΔΩ:greekhistoryandprehistory.blogspot.com/